چینه شناسی-ژوراسیک
چینه شناسی-دوره ژوراسیک
ژوراسيک(Jurassic)
سيستم ژوراسيک، به طول حدود 60 ميليون سال، نام خود را از کوههاى ژورا در مرز فرانسه و سويس گرفته و شامل سه زير سيستم ژوراسيک پايينى (لياس)، ژوراسيک ميانى (دوگر) و ژوراسيک بالايى (مالم) است.
ژوراسيک در ايران
سنگهاى لياس و اوايل دوگر ايران، پيوند نزديکى با نهشتههاى ترياس بالا دارند. از سوى ديگر، سنگهاى ژوراسيک بالاى ايران نيز به نوعى با نهشتههاى کرتاسه آغازى در ارتباط است.
بررسىهاى ديرينه جغرافياى ژوراسيک ايران، گوياى اين است که در اين زمان، سرزمين ايران شامل دو گستره مستقل بوده که در امتداد محل تقريبى راندگى اصلى زاگرس از يکديگر جدا بودهاند. نوع سنگها و زيستواران اين دو گستره تفاوت آشکار دارد و لذا بررسى ژوراسيک ايران در دو صفحه ايران (البرز، ايران مرکزى، کپهداغ) و صفحه زاگرس، مىتواند بيانگر ويژگىهاى چينهشناسى اين سيستم باشد. بخشى از سنگهاى ژوراسيک ايران خاستگاه ماگمايى دارد. سنگهاى آتشفشانى ژوراسيک جايگاه چينهشناسى ثابتى ندارد و به نظر مىرسد که بسيارى از گدازههاى آتشفشانى منسوب به ژوراسيک، در واقع سن ترياس پسين دارند. برخى از تودههاى نفوذى ايران مانند گرانيتهاى شيرکوه يزد، آيرکان انارک، کلاه قاضى اصفهان، شاهکوه لوت و 000 به سن ژوراسيک بالا دانسته شدهاند ولى به تقريب در همه جا، اين نفوذىها تنها در سنگهاى ژوراسيک پايينى – ميانى تزريق شدهاند و تاکنون نفوذ آنها در سنگهاى ژوراسيک بالا گزارش نشده است. جدا از جايگاه چينهشناسى، دادههاى پرتوسنجى نيز نشانگر سن ژوراسيک ميانى است و نه ژوراسيک پسين.
در پارهاى نقاط، به ويژه در زون سنندج – سيرجان و بلوک لوت، سنگهاى ژوراسيک در رخساره شيست سبز و به ندرت آمفيبوليت دگرگون شدهاند. به طور عموم، فرآيند دگرگونى به سن ژوراسيک پسين و نتيجه رخداد سيمرين پسين دانسته شده، ولى دادههاى گوناگون، مانند محدود بودن پديده دگرگونى به سنگهاى ژوراسيک پايينى – ميانى، پوشيده شدن اين دگرگونىها با رديفهاى نادگرگونى ژوراسيک بالا و 000، بيشتر بر زمان ژوراسيک ميانى و عملکرد سيمرين ميانى تأکيد دارد.
سنگهاى ژوراسيک ايران داراى ذخاير غنى زغالسنگ، هيدروکربن و نشانههايى از بوکسيت ولاتريت است در ضمن بخشى از سنگهاى اين زمان، در صنايع ساختمانى و سيمان کاربرد دارند.
تأثير دو رويداد زمينساختى بر حوضههاى رسوبى ژوراسيک ايران درخور توجه است. به نخستين رويداد که تاکنون ناشناخته بوده و در اواسط دوگر (باژوسين – باتونين) روى داده، سيمرين ميانى نام داده شده است. پيامد تحولات زمينساختى اين رويداد، چينخوردگى، ماگماتيسم و دگرگونى است و به نوعى مىتوان آن را کوهزايى دانست که اثرات آن به ويژه در زون سنندج – سيرجان و بلوک لوت بيشترين مقدار است. دومين رويداد زمينساختى ژوراسيک ايران، رويداد سيمرين پسين است. اگرچه زمان اين رويداد را مرز ژوراسيک – کرتاسه و آن را نوعى کوهزايى همراه با چينخوردگى ماگماتيسم دانستهاند، ولى با تکيه بر دادههاى زمينشناسى جديد ژوراسيک ايران، مىتوان گفت که بر خلاف باور عموم اين رويداد نه در مرز ژوراسيک – کرتاسه، که در زمان کرتاسه پيشين (پيش از بارمين) رخ داده است. در ضمن، اين رويداد ماهيت خشکىزا داشته و بسيارى از تحولات زمينساختى منسوب به زمان ژوراسيک پسين و رويداد سيمرين پسين، در واقع حاصل چينخوردگى و ماگمازايى سيمرين ميانى است که تاکنون ناشناخته بوده است. جدا از دو رخداد گفته شده در سنگهاى ژوراسيک بالاى ايران شواهدى از يک ناپيوستگى رسوبى وجود دارد که به آن رخداد طبسين گفته شده است.
ژوراسيک در صفحه ايران
در صفحه ايران، (سنندج – سيرجان، ايران مرکزى، البرز، آذربايجان)، سنگهاى ژوراسيک نشانگر دو چرخه رسوبى بزرگ و جداگانه هستند که مرز آنها به رويدادهاى زمينساختى است. نخستين سيکل رسوبى ژوراسيک به سن ژوراسيک پايينى / ميانى و شامل شيل و ماسهسنگهاى زغالدار است که در محيط کولابى و مردابى نزديک به ساحل نهشته شدهاند و ستبراى آن از چندين متر تا بيش از سه هزار متر متغير است. رسوبهاى زغالدار ياد شده، به همراه رديفهاى مشابه ولى به سن ترياس پسين، چرخه رسوبى واحدى در مرتبه گروه هستند که براى آنها نام « گروه شمشک» انتخاب شده است. مرز زيرين اين گروه با ناپيوستگى سيمرين پيشين و مرز بالايى آن با رويداد سيمرين ميانى مشخص مىشود.
دومين چرخه رسوبى ژوراسيک صفحه ايران، از نوع مارن و سنگآهکهاى آمونيتدار است که با رديفهاى آوارى سُرخرنگ و يا نهشتههاى تبخيرى به پايان مىرسد. سنگهاى اين چرخه رسوبى نيز در فاصله دو رخداد زمينساختى سيمرين ميانى (ژوراسيک ميانى) و سيمرين پسين (کرتاسه آغازى) نهشته شدهاند، لذا يک چرخه رسوبى در مرتبه گروه با نام غيررسمى « گروه مَگو » است.
با وجود چيرگى شرايط يکسان رسوبى بر حوضههاى ژوراسيک صفحه ايران، واحدهاى سنگچينهاى اين زمان در نواحى البرز، ايران مرکزى، کپهداغ و زون سنندج – سيرجان هم نام نيستند.
با سلام. از اینکه از این وبلاگ بازدید میفرمایید بسیار خوشحالیم. در این وبلاگ مطالبی درباره علم زمین شناسی به خصوص سنگ شناسی رسوبی و زمین شناسی نفت به حضور شما تقدیم خواهد شد. در این راستا نیازمند همکاری تمامی شما دوستداران علم زمین شناسی هستیم. باعث افتخار ماست که پذیرای نظرات ارزشمند شما باشیم تا با عمل به آنها بتوانیم بر غنای مطالب وبلاگ بیفزاییم.