تاریخچه زمين ساختى شيراز

 با توجه به ویژگیهای چینه شناسی واحدهای رخنمونی در محدوده مورد پژوهش، تا حدودی میتوان در ارتباط با حوضه های رسوبی و خاستگاه آنها در زمان تشکیل، پی برد. کهن ترین رخنمون منطقه(با صرف نظراز سری هرمز که توسط عوامل تکتونیکی فرایند دیاپیری نمک به سطح رسیده است)  سازند سورمه است ، این سازند با رخساره آهکهای میکریتی ، بیانگر محیط دریائی ژرف در انتهای ژوراسیک است ومتعاقب آن در ابتدای کرتاسه با پسروی دریا ،رسوبگذاری آهک های کم عمق پلتی واالیتی سازند فهلیان راسب شده و این رسوبگذاری در تمامی طول نئوکومین ادامه می یابد.

حد بالائی کربنات نئوکومین (سازند فهلیان) باآهکها و شیلهای بارمین – آپتین سازند گدوان با ناهمسازی همراه است. این حد معرف یک فاز پسروی و بیرون آمدن از آب و فرسایش است و در پی آن یک فاز پیشروی عمومی صورت گرفته که در طی آن شیلها و آهکهای سازند گدوان بر جای نهاده شده اند و پس از آن از عمق حوضه کاسته میشود و حاصل آن رسوبات طبقات آهکی سازند داریان است. بالا آمدن پلاتفورم فارس در اواخر آپتین موجب پیدایش لایه های آغشته به ترکیبات آهن دار و ماسه ای در بالای سازند داریان شده است.

متعاقبا" یک پیشروی جدید آغاز میشود که حاصل آن رسوبات شیلی و آهکی سازند کژدمی در دوره آلبین راسب میشود و کم عمق شدن دریا در اواخر آلبین تا سنومانین باعث رسوب مقادیر زیادی آهکهای کم عمق سازند سروک در منطقه شده است. در کرتاسه بالائی منطقه دارای پستی و بلندی هایی بوده که در قسمت های پست آن شیل های عمیق سازند گورپی در محدوده مورد بررسی ته نشست میگردد، و در این زمان ریفهای رودیستی به صورت خطی و با سرعت در دامنه های برجستگی ها و پشته ها ،توسعه مییابند و سازند تاربور را تشکیل میدهند. پسروی حادث در انتهای کرتاسه موجب بیرون آمدن ریفهای سازند تاربور از آب شده است اما حوضچه های عمیقی که در دو سوی این پشته ها قرار داشته اند و در طی اواخر کرتاسه سازند گورپی در آنها رسوب شده بودند همچنان در زیر آب مانده اند.

رسوب گذاری در ترسیر در مناطق کم عمق ، رسوبگذاری همراه با فرونشست، یک ردیف ضخیم کربناتی را بجای گذاشته که سازندهایی چون جهرم ماحصل آن است در حالی که در ترافها رسوبات پلاژیک پابده رسوب شده اند و در طی پالئوسن و ائوسن تحت فعالیت های زمین ساختی چون بالا آمدگی سبب فرسایش حجم بزرگی از خرده سنگهای فلیش مانند حاصل شده است ، اغلب آنها قطعات خرد شده از چرتهای رادیولاریا هستند که حاصل فرسایش رسوبات عمیق کرتاسه فوقانی و سازندهای قدیمتر می باشند و این رسوبات آواری در تداخل با رسوبات عمیق سازند پابده و بین کربناتهای جهرم ظاهر میشوند، و در منطقه مورد بررسی علاوه بر دو مورد یاد شده از این رسوبات آواری ، این رسوبات جزئی از سازند ساچون نیز محسوب میشود. و در منطقه مورد بررسی ، یک واحد آهکی به صورت محلی در طی پالوسن ذخیره شده است که تحت نام بخش آهکی قربان از سازند ساچون خوانده می شود.

رسوب گذاری آسماری در طی پیشروی در آغاز الیگوسن تشکیل می شود و متعاقب آن در طی یک پسروی در اثر بالا آمدگی، سازند رازک و گچساران تشکیل شده اند و در بعضی بخشها (در منطقه دارنجان) در طی یک پیشروی محدود در انتهای سازند گچساران موجب انتشار محدود سازند میشان و بر بخشهای بلند در این پیشروی بخش ریفی گوری نیز تشکیل شده است. رسوبات قاره ای آغاجاری که حاصل رسوبگذاری رودخانه های مآندری ،دشت سیلابی و دلتایی است بتدریج بر تمامی منطقه حاکمیت پیدا میکند و در انتها رسوبات آغاجاری که رسوب گذاری آنها از میوسن میانی آغاز شده است در پلیوسن در زیر رسوبات کنگلومرایی سازند بختیاری قرار میگیرد.

سازند آغاجاری در اثر فرسایش کوههای منطقه در طی میوسن تا پلیوسن حاصل شده است و ردیف سنگی آن از پائین به بالا دانه درشت و در بخش فوقانی حاوی قلوه سنگها و یا کنگلومرا میشود.این سازند  شامل تناوب تکراری سیکلهایی است که به طرف بالا دانه ریز میشود . هر سیکل حدود 10 تا 100 متر ضخامت دارد . یک ردیف معمولی آن شامل لایه های ماسه سنگی به ضخامت 2 تا 5 متر و بر روی آن لایه ضخیمی از مارن در تناوب با لایه های نازک سیلستون و ماسه سنگ ریز دانه میباشد. برخی از طبقات ماسه سنگی تا صد ها متر به طول جانبی گسترش دارند و بعضی دیگر به صورت عدسی بین 50 تا 100 متر درازا دارند . یک ردیف طبیعی از پائین به بالا شامل سنگ فرشی از قلوه های گلی و یا کنگلومرای بین سازندی یا لایه بندی مورب در ماسه سنگهای با دانه بندی متوسط همرا با ریپل مارک ، مارنهای قرمز رنگ لامینه ای یا توده ای با رگه های ژیپس ، ترکهای گلی و ماسه سنگهای ظریف دانه نیز می باشد.

ماسه سنگهای سازند آغاجاری از دانه های تا حدی خوب گرد شده sub-well  rounded آهکی- سیلیسی تشکیل یافته است که 70 تا75 درصد آنها آهک و 25 تا30 درصد بقیه سیلیس است که 7 تا 10 درصد سیلیس آنها از نوع کوارتز و بقیه از انواع چرت یا سیلیس آبدار میباشند.سیکل های رسوبی آغاجاری به طرف بالا ریز میشود که ماسه سنگها تائیدی بر تداوم عرضی point  bar و سنگهای رسی موید تداوم و تبدیل به رسوبات دشت سیلابی است .

ماسه سنگهای این سازند به عنوان سنگ پی ساختمان بکار میرود .متعاقب سازند آغاجاری ، سازند کنگلومرایی بختیاری با محیطی مشابه با محیط رسوبات مخروط افکنه ای در پی سازند آغاجاری تشکیل شده است . این کنگلومرا شامل قطعات خوب گرد شده در ابعاد خر سنگ ، قلوه سنگ و ریگ می باشد که از مجموعه رخنمونهای زاگرس با سنین مختلف فرسایش یافته اند  . این قطعات به وسیله سیمان کلسیتی درشت دانه بصورت آهک ماسه ای که معرف محیط آب شیرین است به هم سیمان شده اند.

در کنگلومرای بختیاری ذرات چرت به فراوانی یافت می شود ولی ترکیب اصلی را ذرات و قطعات آهکی تشکیل میدهد.

با توجه به نکاتی که ارائه شده احتمالا سازند آغاجاری حاصل سفلای یک کمربند مآندری در یک دشت سیلابی یا مخروط افکنه ای و سازند بختیاری احتمالا به وسیله رودخانه های بریده بریده شده در ناحیه عملیاتی مخروط افکنه بزرگ و کوچک Proximal در ناحیه پیدمونت نزدیک به منشاء رسوب گذاری شده است.

منبع: سایت سازمان زمین شناسی کشور